منظر ایرانی : رابطه دوگانه

author

  • سید امیر منصوری دکتری مطالعات شهری با گرایش معماری منظر، استادیار گروه معماری منظر، دانشگاه تهران
Abstract:

روستاهای‭ ‬ایران‭ ‬مرز‭ ‬روشنی‭ ‬با‭ ‬طبیعت‭ ‬ندارند‭. ‬برای‭ ‬آن‌ها‭ ‬ساخت‌وساز‭ ‬برای‭ ‬سکونت،‭ ‬همسان‭ ‬با‭ ‬طبیعت‭ ‬شکل‭ ‬می‌گیرد‭. ‬در‭ ‬نظر‭ ‬ایرانی‭ ‬طبیعت،‭ ‬موجودی‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬زندگی‭ ‬و‭ ‬جریان‭ ‬خود‭ ‬را‭ ‬دارد‭ ‬و‭ ‬برای‭ ‬همسایگی‭ ‬با‭ ‬او،‭ ‬باید‭ ‬سازگاری‭ ‬نشان‭ ‬داد‭. ‬مهار‭ ‬طبیعت‭ ‬یا‭ ‬جدایی‌گزینی‭ ‬از‭ ‬آن‭ ‬خوش‌عاقبت‭ ‬نیست‭. ‬همسازی‭ ‬با‭ ‬طبیعت‭ ‬در‭ ‬طول‭ ‬تاریخ‭ ‬تدریجاً‭ ‬زیبایی‌شناسی‭ ‬خاصی‭ ‬را‭ ‬در‭ ‬روستای‭ ‬ایرانی‭ ‬پدید‭ ‬آورده‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬طبیعت‭ ‬بکر‭ ‬در‭ ‬آن‭ ‬جایگاه‭ ‬پراهمیتی‭ ‬دارد‭. ‬صحنه‌هایی‭ ‬نیز‭ ‬که‭ ‬طبیعت‭ ‬در‭ ‬جریان‭ ‬حیات‭ ‬خود‭ ‬می‌آفریند،‭ ‬زیباست؛‭ ‬چه،‭ ‬در‭ ‬نظر‭ ‬ایرانی‭ ‬صحنه‌های‭ ‬طبیعی،‭ ‬تصادفی‭ ‬پدید‭ ‬نیامده‌اند‭ ‬بلکه‭ ‬محصول‭ ‬فعالیت‭ ‬نظاماتی‭ ‬در‭ ‬دل‭ ‬طبیعت‭ ‬هستند‭ ‬که‭ ‬بسیاری‭ ‬از‭ ‬آن‌ها‭ ‬برای‭ ‬ما‭ ‬روشن‭ ‬نیست‭. ‬اما‭ ‬همچون‭ ‬هندسه‭ ‬فرکتال،‭ ‬در‭ ‬پس‭ ‬ظاهر‭ ‬متنوع‭ ‬خود،‭ ‬از‭ ‬نظمی‭ ‬قابل‌دسترسی‭ ‬برخوردارند‭. ‬ ازاین‌روست‭ ‬درختی‭ ‬که‭ ‬تنهایی‭ ‬توانسته‭ ‬با‭ ‬صخره‌های‭ ‬کوهستان‭ ‬تعامل‭ ‬حیاتی‭ ‬داشته‭ ‬باشد،‭ ‬به‌عنوان‭ ‬بخشی‭ ‬از‮«‬‭ ‬موجود‮»‬‭ ‬طبیعت‭ ‬به‭ ‬رسمیت‭ ‬شناخته‭ ‬می‌شود‭ ‬و‭ ‬باقی‭ ‬می‌ماند‭. ‬چنین‭ ‬تک‌درخت‌هایی‭ ‬در‭ ‬منظر‭ ‬ایران‭ ‬به‌وفور‭ ‬دیده‭ ‬می‌شود؛‭ ‬و‭ ‬چه‌بسا‭ ‬پدید‭ ‬آمدن‭ ‬سه‌گانه‭ ‬منظر‭ ‬ایرانی،‭ ‬که‭ ‬منظری‭ ‬تاریخی‭ ‬و‭ ‬مصنوع‭ ‬است،‭ ‬ناشی‭ ‬از‭ ‬قدرت‭ ‬و‭ ‬اصالت‭ ‬چنین‭ ‬رویکردی‭ ‬در‭ ‬تاریخ‭ ‬فرهنگ‭ ‬ایران‭ ‬بوده‭ ‬باشد‭. ‬ خانه‌هایی‭ ‬میان‭ ‬صخره‌ها،‭ ‬تقلید‭ ‬از‭ ‬حیات‭ ‬درخت‭ ‬در‭ ‬لابه‌لای‭ ‬آن‌هاست‭. ‬همان‌طور‭ ‬که‭ ‬درخت‭ ‬پیرامون‭ ‬خود‭ ‬به‭ ‬سازگاری‭ ‬رسیده،‭ ‬خانه‌ها‭ ‬هم‭ ‬در‭ ‬اندازه‭ ‬و‭ ‬شکلی‭ ‬محدود،‭ ‬همسازی‭ ‬با‭ ‬محیط‭ ‬را‭ ‬تقلید‭ ‬کرده‌اند‭ ‬و‭ ‬هر‭ ‬سه‭ ‬باهم‭ ‬زندگی‭ ‬به‭ ‬تعادل‭ ‬رسیده‌ای‭ ‬را‭ ‬ادامه‭ ‬می‌دهند‭. ‬ در‭ ‬سوی‭ ‬دیگر،‭ ‬شهرهای‭ ‬ایرانی،‭ ‬اغلب‭ ‬لبه‌ای‭ ‬قاطع‭ ‬و‭ ‬متضاد‭ ‬با‭ ‬طبیعت‭ ‬دارند‭. ‬در‭ ‬بیشتر‭ ‬نمونه‌ها،‭ ‬حصاری‭ ‬قوی‭ ‬مرز‭ ‬میان‭ ‬شهر‭ ‬و‭ ‬طبیعت‭ ‬را‭ ‬تعریف‭ ‬می‌کند‭. ‬این‭ ‬لبه‭ ‬آن‌قدر‭ ‬قوی‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬برای‭ ‬تردد‭ ‬میان‭ ‬شهر‭ ‬و‭ ‬طبیعت،‭ ‬دروازه‌ای‭ ‬به‌مثابه‭ ‬فضای‭ ‬واسط‭ ‬ساخته‭ ‬می‌شود‭ ‬و‭ ‬‮«‬رفتار‮»‬‭ ‬ارتباط‭ ‬میان‭ ‬این‭ ‬دو‭ ‬چنان‭ ‬پراهمیت‭ ‬می‌گردد‭ ‬که‭ ‬دروازه‌ها‭ ‬نمادهای‭ ‬شهر‭ ‬می‌شوند‭ ‬و‭ ‬تعیین‌کننده‭ ‬ساختار‭ ‬و‭ ‬ستون‭ ‬فقرات‭ ‬شهر‭.‬ جدایی‌گزینی‭ ‬شهر‭ ‬و‭ ‬پیرامون‭ ‬در‭ ‬مقابل‭ ‬همسازی‭ ‬روستا‭ ‬با‭ ‬محیط،‭ ‬دو‭ ‬رویکرد‭ ‬متضاد‭ ‬به‌حساب‭ ‬می‌آید‭. ‬چرایی‭ ‬آن‭ ‬را‭ ‬در‭ ‬سرشت‭ ‬و‭ ‬سرنوشت‭ ‬شهر‭ ‬باید‭ ‬جستجو‭ ‬کرد‭. ‬از‭ ‬دیرباز،‭ ‬حصار،‭ ‬لبه‌ای‭ ‬معنا‭ ‬بخش‭ ‬به‭ ‬ساکنان‭ ‬درون‭ ‬آن‌ها‭ ‬بوده‭ ‬که‭ ‬قلعه‭ ‬امن‭ ‬را‭ ‬به‭ ‬وجود‭ ‬آورده‭ ‬است‭. ‬شهرها،‭ ‬پس‌ازآن‭ ‬و‭ ‬با‭ ‬تبعیت‭ ‬از‭ ‬همان‭ ‬روش‭ ‬برای‭ ‬حفظ‭ ‬خود‭ ‬و‭ ‬دارایی‭ ‬ساکنان،‭ ‬هم‌آغوش‭ ‬با‭ ‬طبیعت‭ ‬را‭ ‬به‭ ‬قیمت‭ ‬امنیت‭ ‬رها‭ ‬کردند‭. ‬درعین‌حال،‭ ‬شهروند‭ ‬ایرانی،‭ ‬در‭ ‬شهرهای‭ ‬پیش‭ ‬از‭ ‬اسلام‭ ‬و‭ ‬در‭ ‬پناه‭ ‬دیوارها‭ ‬انسانی‭ ‬ممتاز‭ ‬بود‭ ‬که‭ ‬در‭ ‬جایگاه‭ ‬اجتماعی‭ ‬بالاتری‭ ‬از‭ ‬ساکنان‭ ‬پیرامون،‭ ‬که‭ ‬در‭ ‬دل‭ ‬طبیعت‭ ‬جای‭ ‬داشتند،‭ ‬می‌ایستاد‭.  صرف‌نظر‭ ‬از‭ ‬سده‌های‭ ‬نخستین‭ ‬دوره‭ ‬اسلامی‭ ‬که‭ ‬حصار‭ ‬شهرها‭ ‬با‭ ‬شعار‭ ‬برابری‭ ‬اجتماعی‭ ‬اهالی‭ ‬درون‭ ‬و‭ ‬بیرون‭ ‬شهر‭ ‬فروریخت،‭ ‬سنت‭ ‬دیرین‭ ‬ممتاز‭ ‬گرداندن‭ ‬مکان‭ ‬زیست‭ ‬شهروندان،‭ ‬این‭ ‬بار‭ ‬به‭ ‬بهانه‭ ‬یا‭ ‬دلیل‭ ‬امنیت‭ ‬ایجاد‭ ‬شد‭. ‬نتیجه‭ ‬قهری‭ ‬این‭ ‬باززنده‌سازی،‭ ‬جدایی‌گزینی‭ ‬شهر‭ ‬از‭ ‬طبیعت‭ ‬بود‭ ‬که‭ ‬در‭ ‬دوره‭ ‬مدرن،‭ ‬با‭ ‬صورتی‭ ‬آذین‌شده‭ ‬ادامه‭ ‬یافت‭. ‬کمربندهای‭ ‬سبز‭ ‬شهرهای‭ ‬امروزی،‭ ‬اگرچه‭ ‬در‭ ‬نگاه‭ ‬خرد‭ ‬و‭ ‬جزءنگر،‭ ‬فضاهای‭ ‬مطلوبی‭ ‬برای‭ ‬محیط‌زیست‭ ‬یا‭ ‬خدمات‭ ‬شهر‭ ‬پدید‭ ‬می‌آورند‭ ‬اما‭ ‬از‭ ‬منظر‭ ‬کل‌نگر،‭ ‬همچنان‭ ‬بر‭ ‬دوگانگی‭ ‬شهر‭ ‬و‭ ‬پیرامون‭ ‬اصرار‭ ‬می‌ورزند‭ ‬و‭ ‬رابطه‌ای‭ ‬قهرآمیز‭ ‬با‭ ‬طبیعت‭ ‬محیط‭ ‬خود‭ ‬برقرار‭ ‬کرده‌اند‭. ‬رابطه‌ای‭ ‬که‭ ‬تأکید‭ ‬ویژه‭ ‬و‭ ‬پررنگی‭ ‬بر‭ ‬حفظ‭ ‬فاصله‭ ‬و‭ ‬حتی‭ ‬تبدیل‭ ‬آن‭ ‬به‭ ‬یک‭ ‬موجود‭ ‬مستقل‭ ‬که‭ ‬حائل‭ ‬شهر‭ ‬و‭ ‬طبیعت‭ ‬باشد‭ ‬دارند‭. ‬

Upgrade to premium to download articles

Sign up to access the full text

Already have an account?login

similar resources

منظر ایرانی: منظر مقهور

سالیان دراز، این درختان پناهِ جوی آبی بوده‌اند که از سرچشمه محلات به سوی مزارع پایین‌دست روان بود. ردیفی از درختان، سایه خود را بی هیچ منت به جویی می‌بخشید تا بتواند امانت خود را بی‌کم‌وکاست به دست صاحبانش برساند. منظر جوی مارپیچ، برآمده از شکل زمین در پای درختان نظام گرفته از آن، هر اهل دلی را به شوق می‌آورد. شاعران و هنرمندان این سرزمین به دفعات، صحنه‌هایی از این منظر را در آثار خود تجسم...

full text

بررسی ابعاد تمایز رابطه ناظر با منظر مثمر و منظر زینتی در باغ‌های ایرانی

زمینه و هدف: مقاله حاضر با بررسی باغ‌های ایرانی مختلف از دیدگاه رابطه ناظر و منظر سبز باغ در دو بخش منظر مثمر و منظر زینتی، سعی در پی یافتن تاثیر نظام گیاهی در کیفیت نظام بصری باغ و اهمیت توجه توامان به دو مقوله زیبایی‌شناختی و کارکرد در طراحی باغ ایرانی است. روش بررسی: روش تحقیق در مطالعه حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی و جمع‌آوری اطلاعات به شیوه موردپژوهی، کتابخا...

full text

درآمد / منظر ایرانی

1. پاییز ایران یگانه است زیرا در جانب خود، تابستان و زمستانی را دارد که به کلی منظر دیگری دارند؛ تابستان، سبز و خرم و زمستان، عریان و سوزنده. به مصداق "تعرف الاشیاء باضدادها" پاییز، هویتی ویژه می‌یابد که با اهل نظر حکایت‌های بسیار می‌کند. گوناگونی رنگ‌ها در باغ خزان‌کرده حکایت از کاشت متنوع درختان مثمر دارد؛ درختانی که رنگ و دوره خزان آنها با یکدیگر متفاوت است. این منظره، برآمده از اقتصاد و سن...

full text

درآمد/ منظر ایرانی

1. این شماره، سومین شماره ای است که "منظر" در هیبت یک مجله بین‌المللی منتشر می شود. همایش زیباشناسی منظر شهری فرصتی بود که با «خوائو فررا نونش»، معمار منظر پرتغالی از نزدیک آشنا شویم. حضور وی در تهران و گفتگو با "منظر" به پرونده او در این شماره از مجله منتهی شد. نونش، نظریه‌پرداز فروتن و فعالی است که طرح‌های زیادی را در نقاط مختلف جهان هدایت کرده است؛ اما آنچه او را شایسته توجه "منظر" قرارداد پ...

full text

My Resources

Save resource for easier access later

Save to my library Already added to my library

{@ msg_add @}


Journal title

volume 8  issue 37

pages  3- 3

publication date 2017-02-19

By following a journal you will be notified via email when a new issue of this journal is published.

Hosted on Doprax cloud platform doprax.com

copyright © 2015-2023